Khi giải quyết các vụ án hình sự về tội đánh bạc, việc xác định tiền và hiện vật dùng đánh bạc trong từng lần đánh bạc có thể xem là điểm cốt yếu, và là trung tâm của vụ án, trực tiếp quyết định việc định tội, định khung hình phạt. Xác định tiền và hiện vật dùng đánh bạc không đúng dễ dẫn đến oan sai, bỏ lọt tội phạm. Tuy nhiên, việc xác định tiền và hiện vật dùng đánh bạc hiện nay vẫn còn nhiều vướng mắc, bất cập. Vì vậy, với mong muốn việc giải quyết các vụ án đánh bạc được đảm bảo tính thống nhất, công bằng trong áp dụng pháp luật, xin chia sẻ một số đánh giá, quan điểm, giải pháp liên quan tội phạm này. Hi vọng nhận được nhiều phản hồi, thảo luận của người đọc, để cùng nhau có một góc nhìn rộng hơn, sâu sát hơn và tìm được giải pháp tối ưu nhất.
Bàn về tội phạm đánh bạc, không thể không nhắc đến cột trụ khung pháp lý là Nghị quyết 01/2010/NQ-HĐTP ngày 22 tháng 10 năm 2010 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (NQ 01/2010). Trong hơn 02 thập kỷ, với tư cách là một văn bản phải tham chiếu khi giải quyết các vụ án liên quan đến đánh bạc, NQ 01/2010 đã chứng minh được giá trị hiệu quả của một văn bản quy phạm pháp luật. Tuy vậy, bản thân NQ 01/2010 vẫn có những bất cập nhất định: Thứ nhất, NQ 01/2010 chưa cung cấp được cách thức mang tính phổ quát về việc xác định thế nào là 01 lần đánh bạc. Thứ hai, cách thức xác định số tiền/hiện vật mà một người dùng để đánh bạc của NQ 01/2010 khá phức tạp, tính ứng dụng thực tiễn không cao và chưa đảm bảo tính công bằng, phân hóa tính chất mức độ của từng người đánh bạc. Thứ ba, NQ 01/2010 sử dụng một số thuật ngữ, khái niệm không có định nghĩa chính thống mà cũng không có trong tập quán, quy ước của những người đánh bạc, dẫn đến cách hiểu các thuật ngữ, khái niệm này không cố định mà thay đổi theo từng thời kỳ, tùy theo hướng dẫn của các cơ quan tư pháp trung ương. Hơn nữa, từ khi Bộ luật Hình sự 1999 (sửa đổi 2009) hết hiệu lực, thì về nguyên tắc NQ 01/2010 cũng hết hiệu lực và chỉ còn giá trị tham khảo. Như vậy hiện nay không còn bất kỳ văn bản quy phạm pháp luật nào hướng dẫn cách xác định tiền và hiện vật trong từng lần đánh bạc. Từ đó dẫn đến khó khăn, vướng mắc như sau:
1. Thuật ngữ “một lô đề” nhưng nhiều cách hiểu
Nghị quyết 01/2010, Điều 1, khoản 4, điểm b quy định:
“b) Trường hợp đánh bạc dưới hình thức chơi số đề, cá độ bóng đá, cá độ đua ngựa… thì một lần chơi số đề, một lần cá độ bóng đá, một lần cá độ đua ngựa… (để tính là một lần đánh bạc) được hiểu là tham gia chơi trong một lô đề, tham gia cá độ trong một trận bóng đá, tham gia cá độ trong một kỳ đua ngựa… trong đó người chơi có thể chơi làm nhiều đợt. Trách nhiệm hình sự được xác định đối với người chơi một lần đánh bạc trong các trường hợp này là tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng để chơi trong các đợt đó”.
Như vậy số tiền hiện vật dùng đánh bạc trong một lần dưới hình thức bán số đề được tính trong “một lô đề”, nhưng thế nào là “một lô đề” thì NQ 01/2010 không hướng dẫn cụ thể và không có văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn. Phải hiểu rõ “lô đề” là một thuật ngữ của người chơi số đề, và ngay cả những người chơi số đề cũng không xác định rạch ròi như thế nào là một lô đề. Khi hỏi cung bị can, ghi lời khai những người chơi số đề thì họ sẽ trình bày các hình thức chơi đề cơ bản gồm: lô A, lô B, bao lô, số đá. Nếu hỏi họ một lô đề là gì thì họ cũng không trả lời rõ được. Từ việc khái niệm “một lô đề” còn thiếu rõ ràng, dẫn đến thực tế, mỗi địa phương, mỗi ngành tư pháp lại có cách xác định khác nhau, theo nghiên cứu của chúng tôi, có ba cách hiểu thông dụng:
Cách hiểu thứ nhất: Một lô đề được hiểu là tất cả các lần tham gia chơi số đề dựa trên kết quả mở thưởng của một công ty xổ số kiến thiết trong cùng một ngày. Ví dụ: ngày 07 tháng 5 năm 2022, A mua lô A số 58 số tiền 2.500.000 đồng ở 03 Công ty xổ số kiến thiết Long An, Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội nhưng không trúng thì xác định A tham gia 03 lô đề, gồm lô đề Công ty xổ số kiến thiết Long An, lô đề Công ty xổ số kiến thiết Thành phố Hồ Chí Minh, lô đề Công ty xổ số kiến thiết Hà Nội, mỗi lô số tiền dùng đánh bạc là 2.500.000 đồng nên không truy cứu trách nhiệm hình sự A. Cách hiểu này trước đây được các cơ quan tiến hành tố tụng các tỉnh khu vực phía Nam áp dụng phổ biến để giải quyết các vụ án đánh bạc dưới hình thức mua bán số đề. Tuy nhiên, sau khi có Công văn hướng dẫn của Viện KSND tối cao, cách hiểu này không còn được áp dụng.
Cách hiểu thứ hai: Theo hướng dẫn tại Công văn số 3269/VKSTC-V14 ngày 29 tháng 7 năm 2020 của Viện KSND tối Cao: “Hiện nay có 03 đài xổ số chính ở miền Bắc, miền Trung và miền Nam có thời điểm quay số trúng thưởng khác nhau. Do vậy, nếu trong cùng một ngày, người chơi số đề mua số đề của 01 chủ đề mà lấy kết quả ở các đài xổ số miền Bắc, miền Trung và miền Nam thì số tiền đánh bạc được xác định ở từng đài xổ số, bởi vì, mặc dù trong cùng một ngày nhưng các đài xổ số miền Bắc, miền Trung và miền Nam có thời điểm mở thưởng khác nhau, mà hành vi đánh bạc chỉ được coi là đã hoàn thành tại thời điểm mở thưởng nên mỗi lần chơi đề ở 01 đài với một số tiền nhất định cần được tính là 01 lần độc lập”. Theo cách hiểu này, trong một ngày, cả nước có 3 Công ty xổ số kiến thiết: miền Nam, miền Trung, miền Bắc. Tham gia mua số đề của các công ty xổ số trong cùng một miền là tham gia một lô đề. Ví dụ: ngày 07 tháng 5 năm 2022, A mua lô A số 58 2.500.000 đồng ở 03 Công ty xổ số kiến thiết Long An, Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội nhưng không trúng thì xác định A tham gia hai lô đề, một lô thuộc đài Miền Nam với số tiền dùng đánh bạc là 5.000.000 đồng, một lô thuộc đài miền Bắc với số tiền dùng đánh bạc là 2.500.000 đồng nên phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự A.
Cách hiểu thứ 3: Theo hướng dẫn tại Công văn số 210/TANDTC-V1 ngày 29 tháng 8 năm 2023 của TAND tối cao: Số tiền đánh bạc trong mua bán số đề được xác định trong một ngày, “không phân biệt đã bán số lô, số đề cho các con bạc theo đài xổ số kiến thiết mở thưởng ở khung giờ khác nhau”. Ví dụ: ngày 07 tháng 5 năm 2022, A mua lô A số 58 là 2.500.000 đồng ở 03 đài Long An, Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội nhưng không trúng thì xác định A tham gia một lô đề với số tiền dùng đánh bạc là 7.500.000 đồng nên phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự A.
Do chưa thống nhất trong cách xác định số tiền đánh bạc trong mua bán số đề giữa TAND tối cao và Viện KSND tối cao như trên, nên có thể dẫn đến Viện Kiểm sát các địa phương áp dụng theo hướng dẫn của Viện KSND tối cao, Tòa án áp dụng theo hướng dẫn của TAND tối cao dẫn đến một số vụ việc mua bán số đề phải tạm đình chỉ, chưa giải quyết do nếu xác định tiền đánh bạc theo hướng dẫn của Viện KSND tối cao thì chưa đủ định lượng chịu trách nhiệm hình sự nhưng nếu áp dụng theo hướng dẫn của TAND tối cao thì đủ định lượng. Ngoài ra, khi xét xử có thể phát sinh việc không thống nhất khi định tội, định khung, áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.
2. Chưa có hướng dẫn cách tính số tiền dùng để đánh bạc dưới hình thức đá gà
Đánh bạc trái phép dưới hình thức đá gà là loại hình đánh bạc phổ biến trên khắp cả nước. Tuy nhiên, NQ 01/2010 không hướng dẫn cách tính số tiền dùng để đánh bạc bằng hình thức này, nên thực tế có nhiều cách hiểu, áp dụng pháp luật khác nhau:
Cách hiểu thứ nhất: Số tiền dùng để đánh bạc bằng hình thức đá gà được tính tương tự như cá độ bóng đá. Nghĩa là 01 lần đánh bạc được tính trong phạm vi 01 trận gà. Nếu trong 01 ngày, người đánh bạc tham gia cá cược 10 trận gà thì tính là 10 lần đánh bạc.
Cách hiểu thứ hai: Số tiền dùng để đánh bạc bằng hình thức đá gà được tính trong 01 ngày, người đánh bạc tham gia cá cược 10 trận gà trong 01 ngày thì tính là 01 lần đánh bạc.
Đá gà khác với bóng đá, vì một trận gà thường diễn ra rất nhanh, diễn biến một trận gà không có số liệu thống kê và rất ít dữ kiện để đặt cược. Người chơi đá gà thường chỉ cược thắng hoặc thua. Trong khi đó, một trận bóng đá có rất nhiều sự kiện, số liệu thống kê chính thức để đặt cược, ví dụ: thắng – thua, số bàn thắng, số quả phạt góc, bàn thắng đầu tiên, tỷ số trận đấu hoặc hiệp đấu,… Vì vậy, áp dụng tính tiền cá cược đá gà tương tự như cá cược bóng đá thì không hợp lý, nhưng nếu áp dụng khác thì áp dụng thế nào thì hiện chưa có văn bản hướng dẫn.
3. Xuất hiện nhiều hình thức đánh bạc mới, đánh bạc trực tuyến nhưng chưa có hướng dẫn hoặc hướng dẫn chưa phù hợp
Hiện nay, đánh bạc trực tuyến có chiều hướng gia tăng cả về quy mô lẫn số lượng nhưng vẫn chưa có hướng dẫn chính thức cách tính số tiền dùng để đánh bạc trong 01 lần đánh bạc đối với loại hình này. TAND tối cao đang dự thảo nghị quyết hướng dẫn tội đánh bạc, tổ chức đánh bạc, gá bạc. Theo tinh thần của dự thảo và giải đáp thắc mắc của TANDTC, 01 lần đánh bạc được tính là 01 lần đăng nhập, đăng xuất vào tài khoản dùng để đánh bạc trực tuyến. Như vậy, khi người chơi đăng nhập vào tài khoản đánh bạc trực tuyến, tham gia chơi 10 trận tài xỉu, sau đó đăng xuất thì số tiền dùng để đánh bạc được tính là số tiền thắng, thua trong 10 trận tài xỉu. Hướng dẫn này xem qua có vẻ hợp lý nhưng thực tế rất khó chứng minh được các lần đăng nhập, đăng xuất của người chơi nếu không truy xuất được dữ liệu từ hệ thống máy chủ của các trang đánh bạc trực tuyến. Có nghĩa là, trừ khi triệt phá được đường dây đánh bạc trực tuyến, thu được dữ liệu từ các đối tượng tổ chức mới có khả năng chứng minh được các lần đăng nhập, đăng xuất của từng tài khoản người dùng. Thực tiễn, nhiều vụ đánh bạc trực tuyến, do không triệt phá được đường dây trực tuyến, chỉ phát hiện các cá nhân chơi đánh bạc trực tuyến và thu giữ được điện thoại của họ nên chỉ truy xuất được dữ liệu từ tài khoản của người chơi. Các dữ liệu này chỉ thống kê số trận chơi, thời gian chơi, kết quả, không thể hiện người chơi đã đăng nhập, đăng xuất bao nhiêu lần. Hơn nữa, có nhiều người chỉ đăng nhập tài khoản 1 lần nhưng sau đó không đăng xuất. Khi có nhu cầu sẽ mở máy lên chơi. Vì vậy, tính số tiền đánh bạc dựa trên một lần đăng nhập – đăng xuất sẽ phát sinh nhiều bất cập.
4. Kiến nghị, giải pháp
TAND tối cao đang dự thảo Nghị quyết Hướng dẫn áp dụng một số quy định tại Điều 321 và Điều 322 của Bộ luật Hình sự. Nghị quyết mới này không nên chỉ mang tính pháp lý hóa trở lại các quy định của NQ 01/2010 mà cần đột phá, xây dựng lại cách thức xác định tiền/hiện vật trong 01 lần đánh bạc mới phổ quát, công bằng, dễ áp dụng hơn. Người viết xin đề xuất cách thức xác định tiền/hiện vật trong 01 lần đánh bạc như sau:
Thứ nhất, cách thức xác định 01 lần đánh bạc. Vì các hình thức đánh bạc mới luôn xuất hiện nên cần có một cách thức xác định mang tính phổ quát, bao trùm được các loại hình đánh bạc, tránh bất cập khi phát sinh một loại hình mới. Vì vậy cách xác định một lần đánh bạc nên chia thành 02 loại hình:
– Loại hình đánh bạc dựa trên các sự kiện được tổ chức chính thức, bài bản, theo trình tự được pháp luật công nhận: 01 lần đánh bạc được tính là tất cả các hành vi đánh bạc dựa trên kết quả của sự kiện này. Ví dụ: tất cả hành vi cá cược dựa trên kết quả một trận bóng đá, một trận thi đấu thể thao điện tử, một lần mở thưởng xổ số (nếu trong cùng một ngày, người chơi đề dựa trên 02 kết quả mở thưởng của 02 công ty xổ số có kết quả mở thưởng khác nhau thì tính là 02 lần đánh bạc).
– Loại hình đánh bạc tự phát, không dựa trên các sự kiện được tổ chức chính thức: 01 lần đánh bạc được tính là 01 lần chơi liên tục, không ngắt quãng từ 01 giờ trở lên. Ví dụ: một người đến nơi có tổ chức đá gà và lắc tài xỉu trái phép, người này chơi 03 trận gà, sau đó nghỉ 30 phút rồi tiếp tục chơi 05 trận tài xỉu thì cả 03 trận gà và 05 trận tài xỉu này được xem là 01 lần đánh bạc. Nếu người này chơi 03 trận gà, nghỉ hơn 01 giờ, sau đó chơi 05 trận tài xỉu thì tính là 02 lần đánh bạc. Tương tự, các loại hình đánh bạc trực tuyến, bất kể đăng nhập bao nhiêu lần, 01 lần đánh bạc được xác định là các trận liên tục, không ngắt quãng từ 01 giờ trở lên.
Thứ hai, cách thức xác định số tiền 01 người dùng để đánh bạc: chỉ xác định số tiền một người dùng để đánh bạc là số tiền họ đã đặt cược trong một lần đánh bạc. Như vậy sẽ dễ xác định và quy kết trách nhiệm hình sự, cũng như tăng tính công bằng, cá thể hóa hành vi phạm tội, đồng thời răn đe các đối tượng có máu đỏ đen cao, muốn thắng lớn, tìm kiếm lợi nhuận từ việc đánh bạc. Ví dụ:
– Trong một ván bài 03 lá (bài cào), có người làm cái và 03 người chơi; 03 người chơi, mỗi người đặt 2.000.000 đồng thì số tiền dùng để đánh bạc của người làm cái là 6.000.000 đồng; số tiền dùng để đánh bạc của 03 người chơi, mỗi người là 2.000.000 đồng. Nếu 04 người chơi với nhau, không có người làm cái, người lớn điểm nhất ăn hết thì số tiền dùng để đánh bạc của mỗi người là 2.000.000 đồng.
– Trong một lần chơi số đề có 10 người mua đề, mỗi người mua 100.000 đồng, nếu trúng thì thắng 7.000.000 đồng. Như vậy, số tiền dùng để đánh bạc của mỗi người mua là 100.000 đồng (bất kể họ có thắng hay thua), số tiền dùng để đánh bạc của người bán đề là 10x70x100.000 đồng = 70.000.000 đồng.
Dưới góc nhìn cá nhân, cách tính như trên thật sự rất hiệu quả, khả thi nhưng biết đâu, cách tính này có nhiều bất cập mà người viết không thấy được. Vậy nên, rất mong nhận được phản hồi từ người đọc. Hy vọng, bài viết này sẽ góp một phần nhỏ vào cuộc thảo luận và tìm kiếm giải pháp tối ưu cho việc giải quyết các vụ án hình sự về tội đánh bạc.
Đức Anh – VKSND TP Long Xuyên (Q)
