Tội phạm ma túy ngày càng phức tạp với sự gia tăng của các hỗn hợp ma túy thể rắn chứa nhiều chất ma túy khác nhau. Việc giám định khối lượng từng chất ma túy trong hỗn hợp gặp nhiều vướng mắc pháp lý và thực tiễn, ảnh hưởng đến quá trình giải quyết vụ án. Bài viết phân tích thực trạng này và đề xuất giải pháp khắc phục.
Sự gia tăng số lượng các vụ án có thu giữ hỗn hợp ma túy ở thể rắn do nhiều chất ma túy hợp thành và những vấn đề cần nhận thức, làm rõ.
Qua công tố và kiểm sát giải quyết các vụ án hình sự về ma túy, nhận thấy tình hình tội phạm ma túy ngày càng phức tạp, các chất ma túy ngày càng đa dạng. Để gia tăng sự hưng phấn cho người sử dụng, các loại ma túy dạng rắn đang có xu hướng được tổng hợp từ nhiều chất ma túy khác nhau. Ngày càng có nhiều vụ án thu giữ được ma túy dạng rắn, sau khi giám định, kết luận là hỗn hợp bao gồm nhiều chất như Methamphetamine, MDMA, Ketamine,… Do hỗn hợp này gồm nhiều chất ma túy, mà quy định về khối lượng truy cứu trách nhiệm hình sự, định khung hình phạt đối với mỗi chất lại khác nhau (ví dụ: theo quy định tại khoản 1 Điều 249 BLHS, khối lượng tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự về tội tàng trữ trái phép chất ma túy khác nhau tùy thuộc vào từng chất, như: Methamphetamine là từ 0,1g đến dưới 05g (điểm c); Ketamine là 01g đến dưới 20g (điểm g), nên buộc các cơ quan tiến hành tố tụng phải giám định được hàm lượng (tỷ trọng từng chất) mới đủ căn cứ để xác định tội danh, khung hình phạt. Nếu không xác định được hàm lượng thì phải áp dụng nguyên tắc có lợi cho bị can/bị cáo, nghĩa là hỗn hợp chất ma túy được xác định là chất ma túy ít nguy hại nhất (chất có khối lượng tối thiểu cao nhất). Trong trường hợp ví dụ trên, nếu không giám định được hàm lượng thì khối lượng của hỗn hợp ma túy được xác định là khối lượng Ketamine. Vấn đề bắt buộc giám định hàm lượng và áp dụng nguyên tắc có lợi cho bị can/bị cáo được hướng dẫn rõ tại công văn số 464 /CV-V4 ngày 16/12/2019 của Vụ 4 VKSNDTC “Theo quy định của pháp luật, chất ma túy ở thể rắn thì không phải giám định hàm lượng. Tuy nhiên, khi gặp trường hợp vật chứng thu giữ là chất ma túy ở thể rắn hợp thành từ nhiều chất ma túy ở thể rắn khác nhau thì yêu cầu Cơ quan điều tra xác định tỷ trọng của từng chất ma túy trong chất ma túy hợp thành để xác định khối lượng từng chất ma túy. Trên cơ sở đó, áp dụng tình tiết định khung: có hai chất ma túy trở lên… để xử lý tội phạm. Việc xác định khối lượng của từng chất ma túy trong chất ma túy hợp thành là bắt buộc vì có những trường hợp các chất ma túy thành phần không cùng quy định trong cùng một điểm của điều luật. Trong trường hợp cơ quan giám định không thể xác định được khối lượng từng chất ma túy thành phần thì vận dụng nguyên tắc có lợi cho bị can, bị cáo.”.
Vướng mắc, khó khăn trong giám định hàm lượng hỗn hợp ma túy thể rắn do nhiều chất ma túy hợp thành
Thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự về ma túy, khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định tỷ trọng từng chất đối với hỗn hợp ma túy thể rắn thì cơ quan giám định đã từ chối giám định, viện dẫn tiết 1.4 mục 1 Phần I, Thông tư liên tịch 17/2007/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BTP (sửa đổi bởi thông tư liên tịch 08/2015/ TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC-BTP) như sau:
“…Bắt buộc phải trưng cầu giám định hàm lượng để xác định trọng lượng chất ma túy trong các trường hợp sau:
a, Chất ma túy, tiền chất dùng vào việc sản xuất chất ma túy ở thể rắn được hòa thành dung dịch;
b, Chất ma túy, tiền chất dùng vào việc sản xuất chất ma túy ở thể lỏng đã được pha loãng;
c, Xái thuốc phiện;
d, Thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần;
Ảnh minh họa
Ngoài các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d tiết 1.4 Mục này, nếu có căn cứ và xét thấy cần thiết, Tòa án trực tiếp trưng cầu giám định để bảo đảm việc xét xử đúng pháp luật.”
Cơ quan giám định cho rằng đối với chất ma túy ở thể rắn thì chỉ có Tòa án mới có quyền trưng cầu giám định hàm lượng. Cơ quan điều tra, Viện Kiểm sát không có quyền này. Do đó, hiện nay, không thể xác định được tỷ trọng từng chất ma túy trong trong hỗn hợp rắn trong giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố dẫn đến việc giải quyết vụ án gặp nhiều khó khăn. Trường hợp áp dụng nguyên tắc có lợi cho bị can, không truy cứu trách nhiệm hình sự thì có nguy cơ bỏ lọt tội phạm. Trường hợp vụ án có căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự thì đến giai đoạn xét xử, khi Tòa án trưng cầu giám định hàm lượng và xác định được khối lượng của từng chất ma túy và khối lượng này không phù hợp với tội danh, khung hình phạt theo truy tố của Viện Kiểm sát thì sẽ có nguy cơ vụ án bị Tòa án trả hồ sơ điều tra bổ sung do bỏ lọt tội phạm/người phạm tội hoặc để truy cứu về khung hình phạt nặng hơn.
Giải pháp đề xuất: Hoàn thiện khung pháp lý
Để khắc phục vướng mắc này, các ngành tư pháp trung ương cần ban hành một văn bản quy phạm pháp luật mới thay thế Thông tư liên tịch 17/2007. Trong đó quy định rõ Cơ quan điều tra và Viện Kiểm sát có quyền trưng cầu giám định hàm lượng đối với hỗn hợp ma túy thể rắn chứa nhiều chất ma túy khác nhau nhằm đảm bảo việc xác định chính xác khối lượng từng chất ma túy được thực hiện ngay từ giai đoạn điều tra, từ đó có thể áp dụng đúng tội danh, khung hình phạt, giúp giải quyết các vụ án về ma túy được thông suốt, toàn diện, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Đức Anh – Phòng 7
